به گزارش روابط عمومی حوزه هنری، چهل و نهمین محفل عصرنشینی هنر و اندیشه «دیدار» با موضوع «دعا و نوا» با حضور عباس ابوحمزه آهنگساز «لیالی و الدهور» ، حجت الاسلام محمدعلی حیدری مدرس درس خارج فقه و هنر، ساعد آذری مدرس و پژوهشگر موسیقی، سید مصطفی رضایی تهیه کننده «لیالی و الدهور»، عبدالحمید قدیریان (نقاش و چهره برتر هنر انقلاب در سال 1400) و علیرضا بلیغ دبیر این نشست در سالن سلمان هراتی برگزار شد.

در این جلسه از محفل دیدار که به تاملی بر بکارگیری موسیقی سازی در خوانش ادعیه با نگاهی به «لیالی و الدهور» اختصاص داشت، مصطفی رضایی گفت: دوستان حوزه پژوهش دغدغه‌شان این بوده که حلاوت و زیبایی معانی دینی به زبان هنر امروزی به مخاطب چشانده شود.

وی با اشاره به نسبت میان هنر موسیقی اصیل و سنتی ایرانی با میراث حکمی، فلسفی و دینی به آهنگین و مسجع بودن معارف دینی و برخورداری از لحن و وزن در ادعیه پرداخت که می‌تواند به نگاه هنری منتهی شود.

تهیه کننده «لیالی و الدهور» در سخنانش تاکید کرد: دغدغه این بود با موسیقی اصیل و سنتی بتوانیم معنا را بیان کنیم. ذکر معنای آفاقی دارد و مسجع است و ما خواستیم متناسب با این معنا موسیقی تولید کنیم.

رضایی در بخشی از سخنانش به نسخه ترجمه اذکار که تبدیل به شعر شده و بر اساس آن موسیقی ساخته شده هم اشاره کرد.

ضرورت ساخت موسیقی برای دعا

ابوحمزه آهنگساز «لیالی و الدهور» در آغاز به ضرورت ساخت موسیقی برای دعا و اذکار پرداخت و گفت: من به واسطه 28 سال تدریس با قشری سروکار داشتم که اغلب نوجوان بودند و کمتر به سمت مضامین دعا رفته‌اند. من برای محتوای موسیقی دعا را به این دلیل انتخاب کرده‌ام که انسان کامل آن را می‌گوید و تکیه‌گاهی محکمتر از این کلام پیدا نشده است.

وی تاکید کرد: دعا کامل‌ترین کلام است و من ساخت موسیقی برای دعا را همچون دینی بر گردن خود احساس کردم و فکر کردم باید جهت موسیقی‌ام به سمت معنویت و راه کمال باشد.

هنرمند کاشف است و خالق نیست

وی با اشاره به سختی‌های ساخت موسیقی برای دعاها اظهار کرد: در این کار شما برای کلامی موسیقی می‌سازید که به لحاظ محتوایی کامل است و فرد دیگری این کار را انجام نداده بنابراین اولین نفر هستی و مدلی هم برای آن وجود ندارد و به همین دلیل هم کار بسیار سخت است.

این آهنگساز با بیان اینکه موسیقی باید در اختیار محتوا و کلام باشد گفت: وقتی دست به همچین ساحتی می‌زنیم می‌فهمیم که هنرمند کاشف است و خالق نیست. در مسیر ساخت موسیقی برای دعاها هنرمند متوجه می‌شود که او تنها یک کانال و ایجادکننده ظرفیت است.

ابوحمزه ساخت موسیقی «لیالی و الدهور» را کاری کاملا اعتقادی، دلی و قلبی دانست  که با عنایت و لطف خداوند پیش رفته است. وی همچنین بر این نکته تاکید کرد که باید جوانان را با موسیقی متناسب با اثر آشنا کرد  کسی که میخواهد برای چنین مضمونی (دعا) کار کند باید موسیقی را از کلام و ادعیه بگیرد.

موسیقی این اثر با مفهوم و فرم متناسب به معنا رسیده

سید مصطفی رضایی تهیه کننده «لیالی و الدهور» در بخش دیگر این جلسه تشریح کرد: این اثر سفارش دفتر موسیقی صداوسیما در دوره نراقیان بود. اصل این موضوع که نسبت کلام و تصویر را در بر می‌گیرد این سوال را ایجاد میکند که مفاهیم متعالی آیا میتوانند به تصویر در آیند؟ بحث ما این است که برخی از مفاهیم نمی‌توانند صورت تصویری داشته باشند لذا هنرهای کلامی در انتقال مفهوم موثرتر هستند و نزدیکتر به معانی متعالی در بخشی از مفاهیم.

وی افزود: در دنیای امروز موسیقی به تنهایی شنیده نمی‌شود بلکه موسیقی را با تصویر می‌خواهند و از نظر معنای دعا که مفاهیم آفاقی و انفسی دارد، مخاطب و سازنده اثر به سمت مفاهیم آفاقی می‌رود یعنی هم سفارش اثر با تصویر بود و هم مفاهیم خود به خود ما را به سمت تصویر برد.

رضایی تاکید کرد: عباس ابوحمزه در انتخاب موسیقی «لیالی و الدهور» با مفهوم و فرم متناسب به معنا رسیده است. همچنین با توجه به معانی آفاقی و سفارش تصویری بودن «لیالی و الدهور» ما با تاملات درونی و شنیدن در فضاهای مختلف به این سناریو رسیدیم.

نیاز به ساخت موسیقی فارغ از تصویر

وی با بیان اینکه این معضل مهم هم وجود دارد که خیلی از موسیقی‌ها را نمی‌توان به تصویر آورد یعنی اگر موسیقی فی‌نفسه ارزش شنیدن داشته باشد و مخاطب خود را پیدا کند می‌توانست ما را خیلی جلوتر ببرد گفت: ما نیاز داریم که امروز موسیقی فارغ از تصویر ساخته و شنیده شود.

ساعد آذری مدرس و پژوهشگر موسیقی  در بخش دیگر این نشست یکی از مهمترین موضوعات در ساخت قطعات موسیقی را ضرورت سیر و سلوک داشتن آهنگساز دانست و افزود: در دعای امیرالمومنین (ع) جایی سلوک آهنگساز به کمک می‌آید و جایی دیگر تصویر و در فضایی دیگر حسی که به مخاطب منتقل می‌شود تاثیرگذار است و در جایی که «لا اله الا الله» گفته می‌شود، یک حس مفهومی وجود دارد.

وی ادامه داد: در اجرای این قطعه سازهای متعددی از ویولنسل گرفته تا پیانو، تار، کاوالا، تنبور، کمانچه و گروه کر وجود دارد و ای کاش در ارائه مفهوم «لا اله الا الله» تعداد گروه کر به میزانی بود که به لحاظ مفهومی این معنا را که «توجه کن و ببین که هیچ الهی نیست» را بگویند. من فکر می‌کنم در جایی چون «لا اله الا الله» به لحاظ مفهومی باید به نوعی از صداها استفاده می‌کردیم که در گروه کر بجای 5 نفر 40 نفر این عبارت را می‌گفتند.

این مدرس و پژوهشگر موسیقی با اشاره به اینکه در برخی بخش‌های «لیالی و الدهور»، تداعی موسیقی عربی را می‌شنویم تاکید کرد: اگر مناجاتی و موسیقی مناجاتی ساخته می‌شود باید من را به عنوان شنونده به دعا نزدیک کند و در ملودی «لیالی و الدهور» این حس به من منتقل می‌شود اما در جایی که «لا اله الا الله» شنیده می‌شود این سوال مطرح است که معنا چیست؟ بنابراین شاید مخاطب ایرانی نتواند خیلی با آن ارتباط برقرار کند. بر همین اساس این سوال مطرح است که با چه زبانی به لحاظ فرمی صحبت می‌کنیم؟ آیا اهل بیت متعلق به عراق و عربستان هستند؟ وقتی سراع ادعیه می‌رویم در برخی مواقع بر معانی توجه نمی‌شود  بنابراین فرم نباید ما را فقط به موسیقی عرب ببرد.

استفاده از تصاویر آرشیوی ضعف‌ «لیالی و الدهور»

عباس ابوحمزه آهنگساز «لیالی و الدهور» در ادامه اظهار کرد: در اینجا یک بحث این است که وقتی موسیقی ساخته شد بر اساس برداشت من از کلمه و محتواست. موسیقی «لیالی و الدهور» بر اساس دعا نوشته شده یکی از ضعف‌ها از نظر خود من آرشیوی بودن تصاویر آن است و به نظرم باید تصویر هم برایش ساخته می‌شد.

وی در ادامه به عدم تخصیص بودجه لازم برای تولید چنین آثاری اشاره کرد و سپس به تغییر موسیقی بر اساس کلام در «لیالی و الدهور» پرداخت و یادآور شد که در تولید این اثر اول موسیقی ساخته شده و بعد تصویر برای آن گذاشته شده است.

آموزه‌های فقهی کم هستند

حجت الاسلام محمدعلی حیدری مدرس درس خارج فقه و هنر در ادامه چهل و نهمین محفل عصرنشینی هنر و اندیشه گفت: آموزه‌های دینی در موضوعات و پدیده‌های مختلفی وجود دارد. شاید هیچ پدیده‌ای پیدا نکنید که آموزه دینی درباره آن در متون مقدس ما نباشد. از میان همه آنها آموزه‌های فقهی آموزه‌های کمی هستند. درباره موضوع موسیقی هم آموزه‌های فقهی (آموزه‌ها با رویکرد حلال، حرام، مستحب، مکروه و مباح) یک چهارم آموزه‌ها است و علت کم پرداخته شدن به آن هم ساختار مدریت علمی آن است.

وی افزود: فقه متولی دارد و ما فقهای زیادی داریم اما سایر آموزه‌های دینی متولی کمتری دارد برای مثال تفسیر قرآن متولی دارد اما روایات غیرفقهی متولی ندارند.

حیدری به اهمیت معانی دینی و استنباط درست از آموزه‌ها تاکید کرد و سپس این سوال را مطرح کرد که اسلام ماهیت موسیقی سازی و آوازی را چگونه ارزیابی کرده؟ آیا موسیقی معنای فیزیکی دارد یا فرهنگی اجتماعی؟

وی با بیان اینکه امکان ندارد موسیقی معنای فیزیکی داشته باشد گفت: استفاده از تحریر موسیقی سنتی در پاپ معنای فرهنگی شده ندارد و افراد آن را نمی‌پسندند و جنبه فقهی هم ندارد بلکه امری اجتماعی و عقلانی است. ما در مداحی انواع تحریر را داریم ولی اگر کسی چهچهه موسیقی سنتی را در مداحی بزند می‌گویند زشت است چون به لحاظ معنای فرهنگی شده و برساختی مفهوم متفاوتی دارد. 

حیدری با ذکر مثال‌هایی که به اطلاق حلال و حرام بودن یک موسیقی به واسطه استفاده از آن در زمان و مکان‌های متفاوت اشاره داشت گفت: در قدیم نوعی از موسیقی برای لهو و لعب بود اما امروزه چنین کاربردی ندارد بنابراین خواندن آن هم مشکلی نخواهد داشت. همچنین یک موسیقی در یک منطقه برای اهل فسق و برای منطقه‌ای یگر اینگونه نیست بنابراین موسیقی در یک منطقه حرام و رد دیگری حرام نیست.

ذات موسیقی مبنای فرهنگی شده است

وی تاکید کرد: ذات موسیقی مبنای فرهنگی شده است و این معنای هنر است و هنر چیزی جز معنای برساختی  ندارد. اگر بحث فقه وسیقی می‌کنیم بحث ما فقه فرم است و نه محتوا. فرم اگر معنادار نباشد هیچ بحثی صورت نمی‌گیرد و فرم وقتی معنا دار می‌شود مورد بحث قرار می‌گیرد و اینجا محل ورود فلسفه، هنر، اخلاق مباحث فرهنگ و فقه است. اگر با فرم معنادار مواجه هستیم و فقه می‌خواهد به فرم معنادار بپردازد بنابراین با وساطت حوزه فرهنگ و ارتباطات اظهار نظر می‌کند.

این اثر از رادیو پخش شود خیلی موفق‌تر است

مدرس درس خارج فقه و هنر همچنین درباره موسیقی «لیالی و الدهور» گفت: این موسیقی اگر از رادیو پخش شود خیلی موفق‌تر است چراکه رادیو رسانه گرم است و ذهن مخاطب را به کار می‌گیرد اما اگر از تلویزیون که رسانه سرد است پخش شود ذهنیت مخاطب از بین می‌رود.

مذهب موسیقی را ترویج داده

وی ادامه داد: من از «لیالی و الدهور» برداشت موسیقی عربی کردم و احساس می‌کردم موسیقی فارسی نیست بلکه مربوط به تمدن عربی است.  اینکه افراد فکر میکنیم چون دعا به زبان عربی است باید موسیقی به شکل و سبک عربی بسازیم درست نیست و به نظر من مخاطب ایرانی با آن ارتباط برقرار نمی‌کند و صرفا کسانی که در وادی تواشیح هستند از آن استقبال میکنند.

وی با بیان اینکه بهتر است به دعاهایی که زبان فارسی و حوزه تمدنی فارسی را تحت پوشش قرار می‌دهند بپردازیم اعلام کرد: هیچ مذهبی بدون آیین نبوده و هیچ آیینی بدون موسیقی. به عبارتی دیگر مذهب موسیقی را ترویج داده و حفظ کرده پس منازعه موسیقی  مذهب خیلی عجیب است.

عباس ابوحمزه در پاسخ به صحبت‌های حجت الاسلام حیدری به این نکته اشاره کرد که موسیقی «لیالی و الدهور» اصلا عربی نیست و ما صرفا میخواهیم بگوییم که این کار قالبی ندارد.

نقش عرضه آثار در تغییر ذائقه مخاطب

وی با اشاره به تاثیر تکرار در تغییر سلیقه مخاطب، به نقش مارکتینگ و عرضه آثار هنری در آشنایی مردم با موسیقی‌هایی که شاید چندان هم باکیفیت و دارای محتوا نباشند اما به تغییر ذائقه مخاطب می‌انجامند، پرداخت.

تولید «لیالی و الدهور» برای جهان اسلام

سید مصطفی رضایی تهیه کننده «لیالی و الدهور» نیز در تکمیل صحبت‌های ابوحمزه اعلام کرد: این اثر برای دوره ذی‌الحجه و جهان اسلام تولید شده و نگاه توحیدی با حج و مکه و جهان اسلام نیز در «لیالی و الدهور» مدنظر قرار گرفته است.

انتهای پیام/